برزخ چیزی است که بین دو شی‏ء حایل و واسطه شود. ازاین‏رو عالمی را که بین دنیا و آخرت قرار می‏گیرد، عالم برزخ می‏گویند یعنی بعد از پایان زندگی انسان در دنیا، انسان در ادامه‏ی مسیر زندگی وارد جهان دیگری می‏شود و آن‏قدر در آن‏جا می‏ماند تا قیامت کبری برپا شود. به دیگر سخن برزخ، جهانی نو و زندگی تازه و جدیدی است که از هنگام مرگ هر انسانی شروع می‏شود و تا بر پایی روز قیامت ادامه دارد و با برپایی قیامت، زندگی انسان در برزخ پایان می‏پذیرد و برزخ دالان ورودی به قیامت کبری و نخستین منزل از منازل آخرت می‏باشد. در آیه‏ی 99 - 100 سوره‏ی مؤمنون چنین آمد، وقتی هنگام مرگ یکی از تبه‏کاران فرا رسید، درخواست برگشت می‏کند و خداوند با ردّ درخواست آنان، می‏فرماید: من وارئهم برزخ الی یوم یبعثون یعنی پشت سر آن‏ها برزخی است تا روزی (روز قیامت) که برانگیخته شوند. در روایات هنگامی که از معصوم(ع) پرسیده می‏شود، برزخ چیست؟می‏فرماید: القَبرُ منذ حینَ موته الی یومِ القیامةِ عالم برزخ همان عالم قبر است که از هنگام مرگ آغاز می‏شود و تا زمان برپایی قیامت ادامه دارد.
بنابر این، هم اکنون ـ که قیامت برپا نشده ـ عالم برزخ وجود دارد و امری صرفاً ذهنی نیست و همه‏ی آنان که مرده‏اند هم‏اکنون در آن جهان به سر می‏برند و آن دارای حیات و زندگی‏ای هستند که در ادامه‏ی زندگی دنیا است، از یک سو و شروع زندگی و حیاتی است که مرگی برای آن تصور ندارد و امتداد آن، تا ابدیت می‏باشد.
با بیان فوق پاسخ به این سؤال که آیا همه وارد برزخ می‏شوند یا خیر داده شد و همچنین پاسخ به این سؤال که مدت اقامت انسان در برزخ تا چه زمانی است روشن گشت.
اما در پاسخ به آن بخش از سؤال که مربوط به پرسش از چگونگی این عالم بود و این که پرسیدید جهان برزخ و زندگی در آن چه ویژه‏گی‏هایی دارد و چگونه عالمی است، باید گفت:برای ماها که در زندان عالم ماده اسیر هستیم، در شناخت عالم و جهانی که فوق و ورای جهانی است که ما در آن به سر می‏بریم و بالطبع دست حواس ظاهری و باطنی از درک آن کوتاه است، عقل ما را دعوت می‏کند که به وحی الهی و حاملان و مفسران واقعی آن یعنی اهل بیت(ع) رجوع کنیم زیرا حقایق عالم از غیب و شهود برای آن‏ها بدون هیچ ابهام و حجابی مکشوف است.
در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت(ع) برای عالم بعد از مرگ و برزخ ویژه‏گی‏هایی ذکر شد که برخی از آن عبارتند از:
1. تشبیه کردن عالم برزخ به عالم خواب، در آیه 47 سوره‏ی زمر و آیه‏ی 24 سوره فرقان و همچنین در حدیثی از امام جواد(ع).
مطرح است که در آن مرگ به خواب تشبیه شد و اشاره داده به این که ؛ همچنان که انسان در خواب با انواع شادی‏ها، نعمت‏ها و مناظر زیبا روبرو می‏شود و همین‏طور گاهی دچار اندوه و عذاب می‏گردد و شاهد مناظر بسیار وحشتناک و هول‏انگیز است، عالم بعد از مرگ و برزخ همانند خواب است با حوادث تلخ و شیرین آن؛ با این تفاوت که مدت آن طولانی‏تر از خواب است و شخص از آن بیدار نمی‏شود مگر در روز قیامت(البته توجه دارید که خواب و برزخ از هر جهت همانند هم نیستند).
2. در عالم برزخ روح انسان در قالب دیگری قرار می‏گیرد که شبیه به بدن دنیوی اوست. امام صادق(ع) می‏فرماید: فإذا قبضه‏اللّه‏ عز و جل سَیَّرَ تلکَ الروحَ فی قالبٍ کَقالِبِه فی الدنیاِ هنگامی که خداوند روح مؤمن را قبض می‏کند او را در قالبی همانند قالبش در دنیا، قرار می‏دهد. آن گاه امام(ع) در ادامه‏ی سخن خود می‏فرماید:«این ارواح (در قالب برزخی) می‏خورند و می‏آشامند و هرگاه شخصی بر آن‏ها وارد شود آن‏ها او را به همان صورتی که در دنیا بود می‏شناسند».
با توجه به این دو ویژگی چند مطلب را متذکر می‏شویم:
1. در حقیقت بدنی که روایت فوق، برای عالم برزخ وصف می‏کند شبیه بدنی است که ما در عالم خواب آن را می‏بینیم. زیرا عالم برزخ (طبق ویژگی اول) شبیه عالم خواب است با زمانی طولانی‏تر پس قالب برزخی روح انسان همان بدنی که ما در خواب می‏بینیم که متناسب با خود عالم برزخ است.
2. هر انسانی یقیناً با خواب و عالم خواب مواجه شده و می‏شود؛ از این‏رو با دقت در ویژگی‏های عالم خواب و قالب روح، در آن، دورنمایی اجمالی از عالم برزخ برایش قابل درک است. دورنمایی که ما در هنگام تفکر در عالم خواب به دست می‏آوریم این است که خصوصیات مناظر عالم خواب و بدن انسان در آن از بسیاری از خصوصیات مناظر و بدن دنیایی و طبیعی مبرا و برکنار است، ولی کاملاً خالی و مجرد از خصوصیات جهان طبیعت نیست. از این‏رو خصوصیاتی مانند مقدار و شکل و طول و عرض و عمق داشتن در آن مشاهده، ولی از مواد و عناصر شناخته شده این جهان خالی می‏باشد.
بنابر این بیان، اولاً عالم برزخ که در روایت به قبر تعبیر شد قبر یک متری که مرده را در آن دفن می‏کنند نیست، چنان که در خود روایات هم مطالبی است که دال بر آن می‏باشد، مثل این که وسعت قبر مؤمن از فاصله بین مشرق و مغرب زیادتر است و مانند آن.
ثانیاً آن چه در شبیه بودن عالم برزخ به عالم خواب و خصوصیات و ویژگی‏های موجود در آن، مؤید است و تصریح به آن دارد آیات و روایاتی است که وجود آسمان و زمین و شب و روز و تجسم اعمال خوب و بد انسان و ملکات نفسانی، را برای این عالم بیان می‏کند که از مجموع آن‏ها به دست می‏آید. مناظر زشت و زیبا و عذاب و لذت‏های که انسان بعد از مرگ با آن مواجه می‏شود تجسم اعمال اوست و در حقیقت اعمال و کردار اوست که زندگی و حیات او را رقم می‏زند که اگر اهل گناه بود اعمال او به صورت مار و اژدها و عقرب و زقوم و آتش سوزان برایش ظاهر می‏شود و آن زندگی پر از عذاب و سختی است و اگر اهل ایمان و عمل صالح بود آن‏ها را به صورت چهره‏های زیبا و باغ‏های وسیع و نعمت‏های لذت‏بخش می‏یابد و در آن حیاتی در کمال آسایش و آرامش دارد.
3. عالم برزخ نمونه‏ای از زندگی در قیامت است، چنان که در حدیثی از معصوم آمده است: القبر روضة من ریاض الجنة و حفرة من حفر النیران قبر (برزخ) یا باغی از باغ‏های بهشتی (بهشت قیامت) است یا گودالی از گودال‏های دوزخ (جهنم قیامت) می‏باشد.
یا حدیثی که می‏فرماید:«در قبر و عالم برزخ، برای مؤمن دری از بهشت و برای کافر دری از جهنم باز می‏شود و بو و رایحه‏ای از بهشت و گرمای سوزانی از آتش را درک می‏کند.
4. عالم برزخ مرتبط با دنیا است و بین این دو ارتباط تنگاتنگ برقرار است، به طوری که باید زندگی در برزخ را تتمه و ادامه زندگی دنیا دانست. در دلالت بر این مطلب چند دسته روایات وجود دارد:
دسته اول:روایاتی که دلالت بر دیدار مردگان با خانواده‏های خود دارند
دسته دوم:روایاتی که اشاره دارد به این که آثار و سنت‏هایی که مرده به جای گذاشته، پاداش و جزای آن بعد از مرگ در عالم برزخ به او می‏رسد، مثل کتابی که نوشته و دیگران از آن استفاده می‏کنند یا فرزند صالحی که برایش بعد از مرگ طلب آمرزش می‏کند و مانند آن
دسته سوم:روایاتی که سفارش به انجام کارهای خیر به نیابت از میت می‏کنند، مثل انجام حج و روزه و دادن صدقه که به نیابت از مرده انجام شود و خواندن فاتحه هنگام زیارت قبر او و مانند آن
5. در عالم برزخ پرده از جلوی چشم جان انسان برداشته می‏شود واو حقایق را به روشنی می‏نگرد. حضرت علی(ع) می‏فرماید:اگر شما می‏دیدید آن‏چه را که مردگان می‏بینند هر آینه وحشت کرده، ترس سراپای وجود شما را فرا می‏گرفت و سخن حق را اطاعت می‏کردید.

برگرفته شده از:

www.jawab.ir